Dat er in Amsterdam weinig meer te zien is van de Tweede Wereldoorlog is natuurlijk goed. Maar aan de andere kant is een stuk historie daarmee verloren gegaan. Jo Hedwig Teeuwisse roept het verleden weer tot leven maar haar ‘retronaut’-foto’s van de hoofdstad.

“Ik ben al mijn hele leven bezig met geschiedenis, zowel als hobby en als passie”, steekt Jo Hedwig meteen van wal. Dat heeft niet voor niets geleid tot haar baan als adviseuse bij het Historisch Adviesburo ’30-’45 in Amsterdam. “Toen ik een jaar of zeven over het Waterlooplein liep en daar op de markt een stapeltje negatieven vond, was mijn interesse meteen gewekt. Op één van de oude, veel beschreven negatieven stond een tank en ik wist meteen dat uit de Tweede Wereldoorlog kwam. Omdat het bijna niets kostte heb ik ze maar allemaal meegenomen.” Daar begon het ‘retronauten’-avontuur voor Jo Hedwig.

Na het laten inscannen van de foto’s door een vriend, kwam Jo Hedwig er eigenlijk pas achter wat voor aankoop ze gedaan had. Ze raakte gefascineerd: “Wie waren deze mensen, wie heeft deze foto’s gemaakt? Ik wilde meer over die foto’s te weten komen, maar ondanks dat er veel op geschreven stond, kon ik niets concreets terugvinden.” Het ‘dossier’ vormde een samenstelling van privéfoto’s en een aantal die met een fabriek te maken hebben. Waarschijnlijk door dezelfde persoon gemaakt, maar de historie heeft Jo Hedwig nooit kunnen achterhalen.

Haar hoop was gevestigd op Flickr, waar ze de foto’s in 2007 op zette. “Hoewel er niemand was die de negatieven of iemand die erop stond herkende, kwamen er wel veel tips over de locaties. Dan wil ik natuurlijk wel weten hoe die er nu uitziet. Zodoende zocht ik de plek op, koos het juiste standpunt en maakte een foto.” De eerste foto’s pakte Jo Hedwig simpel aan: nieuwe foto over het origineel heen plakken, overbodige informatie weggummen en kijken of het overeen komt. Niets creatiefs of artistieks, maar simpelweg als onderdeel van haar research naar het leven in Amsterdam tijdens de oorlog. “Zo was er één foto op een prominente plek in Amsterdam waarop een huis zonder bovenverdieping staat. Tegenwoordig is dat weer een mooi ‘zeventiende eeuws’ pand met bovenverdieping. Bleek dat deze er in de oorlog volledig afgeschoten was, maar later weer is teruggezet.”

Na haar ‘eerste keer’ in de retronautiek was Jo Hedwig meteen verkocht. “Het zag er zo tof uit dat ik ging experimenteren en van het één kwam het ander”, stelt ze droogjes. Ondertussen kent haar Flickr-pagina namelijk ook bewerkte foto’s uit dezelfde periode in Frankrijk en blijft ze speuren naar oud materiaal. “Van de driehonderd negatieven heb ik er minder dan tien een ‘toen-en-nu’ behandeling gegeven, met name omdat de andere genomen zijn in kamers of gesloten plekken. Daarnaast kost het veel tijd en moet het ook interessant blijven om te zien.” Ondanks dat Jo Hedwig verslingerd is aan geschiedenis en werkt voor het Historisch Adviesburo, denk ze dat iedereen deze retronautfoto’s kan maken. “Uiteraard is het hebben van kennis over de achtergrond mooi meegenomen en zie je meer kleine dingetjes, maar ook zonder de details kan je de foto namaken. Ik had het sowieso getroffen met interessante negatieven, die ik daarom nu gedoneerd heb aan het NIOD. Ook zij waren erg onder de indruk.”

Via datzelfde Flickr stuitte Jo Hedwig later op oorlogsbeelden uit het Franse Normandië. “In de groep ‘toen en nu’ volg ik al langer iemand uit die streek. Hij plaatst zowel oude als nieuwe foto’s uit de omgeving en ik vroeg hem of ik deze mocht combineren. Toen ben ik voor het eerst creatief aan de slag gegaan met retronautiek. Ik hoefde namelijk geen research te doen, alleen maar de foto’s over elkaar heen te schuiven en te bewerken.” Toch blijft haar voorkeur uitgaan naar foto’s uit eigen land, die volgens haar zeker bij kunnen dragen aan de geschiedvertelling. Alle positieve reacties motiveren haar ondanks tijdgebrek toch om meer met het onderwerp te doen. “Zelfs kinderen herkennen de plek waar ze iedere dag lopen en komen ze in aanraking met de historie van die plek. Het is naast erg interessant dus ook nog eens leerzaam.”

Voor Jo Hedwig is het naast een hobby daarom ook een soort idealistische streven om mensen te confronteren met de geschiedenis. “Het maakt de geschiedenis tastbaar”, pleit Jo Hedwig. “Voor jonge mensen, die nog visueler zijn ingesteld, maken deze foto’s daarnaast veel meer indruk dan verhalen.” Het is dat ze ook nog een gewone baan heeft, anders zou ze de hele dag retronaut kunnen spelen. “Omdat het zo fascinerend is om laagje voor laagje weg te pulken en erachter te komen wat er eigenlijk allemaal is gebeurd op die plek. Geschiedenis speelt een rol in ons dagelijks leven, maar bijna niemand realiseert dat zich.”

Foto’s © Jo Hedwig Teeuwissen