Over het algemeen vul je een fotoboek met je eigen foto’s. Logisch, maar niet voor Mariken Wessels. Zij maakt fotoboeken van andermans plaatjes; bewerkt vertelt ze er haar eigen verhaal mee. En wint ze ook nog eens prijzen.
Voor Mariken Wessels zijn er geen grenzen wanneer ze aan een fotobewerking begint. Het origineel vormt voor haar slechts een uitgangspunt, als een titel zonder tekst. Wat voor invulling ze gaat geven aan de foto heeft ze slechts in grote lijnen uitgedacht; binnen een stramien werken houdt het enigszins overzichtelijk. Geen beperkingen: ‘Ik wil mijn eigen verhaal ermee vertellen, dus manipulatie is in iedere vorm toegestaan. Alles van de foto wat ik nodig heb om mijn verhaal kwijt te kunnen gebruik ik, al het andere mag weg. De oorsprong van het persoonlijke verhaal ligt in de foto, maar meer dan dat is het niet.’
Het moge duidelijk zijn, aan alleen Photoshop heeft de aan de Gerrit Rietveld Academie-afgestudeerde Mariken lang niet genoeg. Ouderwets knip-en-plakwerk komt eraan te pas, maar daarmee is de klus allesbehalve geklaard. Zo’n klus – met als eindresultaat een boek – begint met het op straat vinden van foto’s, of ze aangereikt krijgen van iemand. ‘Mensen gooien hun leven, in de vorm van foto’s, vaak gewoon op straat. Ik vraag me wel eens af wat ze daar nu eigenlijk mee willen bereiken. Het verleden achter zich laten? Een nieuwe start maken? Ik begrijp dat niet dat iemand z’n leven zo kan weg kan ‘vergooien’, maar doe er mijn voordeel mee.’
Mariken is daarom van mening dat ze zelf geen foto’s hoeft te maken om een verhaal te vertellen. Er zijn immers zoveel foto’s op de wereld die ze gewoon van de straat kan rapen, kan kopen op een rommelmarkt of haar cadeau worden gedaan. ‘Doe er maar wat mee’, zeggen ze als ze hun levensgeschiedenis achteloos aan mij geven. Dat grijpt mij wel aan en wil dan ook echt wat met dat materiaal doen. Er wat van maken. Op een Big Brother-achtige manier is dat heel intiem.’ Toch neemt Mariken altijd voldoende afstand en dienen de foto’s enkel als concept. Ze vertelt haar verhaal, niet dat van diegene op de foto. ‘Door dingen toe te voegen en weg te halen, verschuift het persoonlijke naar mijn kant’, legt Mariken uit.
Het eerste product dat Mariken op deze manier uitbracht was het fotoboek ‘Elisabeth – I want to eat’. De foto’s van deze onbekende jonge vrouw vond ze in een winkeltje in de Amsterdamse Hendrik Jacobzstraat, samen met een aantal kaarten en brieven. Twee jaar geleden bekroond met een Silver Medal Book Award op het Fotofestival di Roma en opgenomen in de collectie van het MoMa in New York publiceerde Mariken het boek oorspronkelijk zelf. ‘Maar na al die promotie was de kleine oplage van honderdvijftig stuks snel uitverkocht. Vorig jaar heeft Alauda Publications het boek daarom in grotere oplage laten herdrukken, voor mij de eerste keer dat een zelfgemaakt boek zo populair is.’
Niet verwonderlijk dat zij vorig jaar het daaropvolgende boek ‘Queen Ann. P.S. Belly cut off’ uitbracht en deze wederom in de prijzen viel. Zo staat deze bij onder andere LeMonde, Joerg Colberg, Photo-eye en Cadoc in de lijst van beste fotoboeken van afgelopen jaar. Waarom haar werkwijze zo goed ontvangen wordt, is Mariken onduidelijk. Haar kracht om foto’s zo te manipuleren dat deze een eigen verhaal vertellen, haalt ze naar eigen zeggen ‘wellicht’ uit haar ‘toneelachtergrond’. ‘Maar dat kan je beter door anderen laten beoordelen, ben ik van mening.’
Ondanks dat Mariken fotoboeken maakt waarin het merendeel bestaat uit andermans beelden, meent zij toch dat het haar eigen werk is. Zo fotografeert ze zelf ook, herfotografeert ze de oude foto’s en ligt ze eruit wat interessant is voor haar verhaal. ‘Ik bedenk een personage, een verhaal en de wereld waarin het speelt. De oorspronkelijke persoon op de foto wordt niet realistische weergegeven; ik kende deze immers niet eens.’ Overeenkomsten zijn volgens Mariken dan ook toevallig; ze maakt geen documentaire.
Het laten herleven van iemands herrinneringen tekent daarnaast de levensloop en zijn vergankelijkheid. Mariken heeft dan ook niet het gevoel dat ze hierin inbreekt. ‘Ik blijf objectief en gebruik het personage enkel als leidraad. Geen moment wil ik me op het terrein van research bevinden, want dat doe ik juist niet. Ik koppel er geen individu aan en verzin juist al het ontbrekende.’ Dat hier soms ook zelfgemaakte foto’s tussen zitten, heeft ze nog nooit eerder vertelt, maar het valt dan ook niet op in haar fotoboeken. ‘De beelden vormen een stroom, in zijn geheel.’
Zo zijn de foto’s in ‘Queen Ann. P.S. Belly cut off’ – van een bestaande vrouw van middelbare leeftijd – door de kunstenares zo gemanipuleerd dat het een waar curiosakabinet wordt. Het authentieke materiaal vormt een rare mix met nieuw geschoten foto’s. De collage werkt misleidend, want wat is er nu ‘echt’? ‘Het boek heeft in ieder geval niets te maken met de persoon van wie de foto’s oorspronkelijk zijn. Het is een verhaal dat had kunnen zijn. Mijn specialiteit is het bedenken en uitdiepen van de personages.’
Ondanks dat Mariken bij de bewerkingen zichzelf geen beperkingen oplegt, werkt zij wel vanuit een duidelijk kader. ‘Ik maak geen uitstapjes’, benadrukt ze. ‘Het onderwerp moet goed afgebakend worden, anders ga je al snel veel te breed. Een bepaald tijdsbestek of stramien is nodig; binnen deze afbakeningen verwerk ik dan diverse lagen.’ Vervolgens arrangeert ze het materiaal met grote precisie. Constant overwegend wat ze nu eigenlijk wil vertellen. Iedere foto krijgt zo een eigen verhaal. ‘Ik kan geen percentage geven over hoeveel daadwerkelijk van mezelf is en wat origineel is gebleven, maar op iedere pagina is er in ieder geval door mij ingegrepen. Dat is zeker.’
Mariken Wessels noemt zichzelf geen fotografe; daarvoor fotografeert ze te weinig. ‘Een kunstenares, in de breedste zin van het woord’, zo beschrijft ze zichzelf het liefst. ‘Fotoboeken worden namelijk op deze manier ook kunstobjecten. Hoewel fotografie een duidelijk aanwezige factor is, wil ik geen stempel drukken op mijn werk.’ Het succes heeft er in ieder geval voor gezorgd dat er alweer een nieuw boek op komst is. Mariken kan en wil nog geen tipje van de sluier oplichten, maar belooft eenzelfde werkwijze. ‘Het kan echter nog altijd een heel ander boek worden’, besluit ze grinnikend.
Foto’s © Mariken Wessels
